Protokół stanu faktycznego to instytucja prawna obowiązująca w Polsce od 1997 r. Została ona zaczerpnięta z prawa francuskiego, gdzie jest szeroko wykorzystywana w procesach sądowych z zakresu rękojmi i gwarancji, wypadków drogowych, czynów nieuczciwej konkurencji, naruszenia praw patentowych, naruszenia posiadania, czy w sprawach z zakresu prawa lokalowego (np. istnienie lub nieistnienie instalacji elektrycznej). Ponadto może ona znaleźć liczne zastosowania w procesach odszkodowawczych (np. zalania), czy sprawach z zakresu prawa spadkowego i prawa rodzinnego, jak chociażby dotyczących podziału majątku wspólnego. Istotne znaczenie może mieć w sprawach o wywłaszczenie. Nie ma zamkniętego katalogu spraw, w których instytucja ta mogłaby zostać wykorzystana.
Protokół stanu faktycznego jest środkiem dowodowym.
Stanowi zapis naocznych spostrzeżeń komornika poczynionych w toku osobistych oględzin. Chodzi tu o stwierdzenie suchych faktów pozbawione sądów wartościujących. Założeniem jest, aby określony fakt opisany został w sposób jak najbardziej obiektywny.
Komornik sądowy zastany stan faktyczny zapisuje w protokole. Może on zawierać również załączniki, np. w postaci zdjęć, czy nagrań audio – wideo. Protokół taki ma moc dokumentu urzędowego (korzysta z domniemania prawdziwości i zgodności z prawdą, a każdy, kto temu zaprzecza, powinien tę okoliczność udowodnić).
Wniosek o sporządzenie protokołu faktycznego może złożyć komornikowi każda osoba zainteresowana, która nie musi przy tym wykazywać interesu prawnego. Ponadto czynność ta może zostać zlecona przez sąd lub prokuratora, a także może nastąpić w drodze postanowienia sądu o zabezpieczeniu dowodu.
Za sporządzenie protokołu stanu faktycznego komornik pobiera opłatę w wysokości 400,00 zł.